Tarihi Figürleri Yeniden Değerlendirmek: Gerekli Bir Anakronizm mi?
Image: Nil Taskin Digital Art
Geçmişimizi anlama çabasında, tarihi olayları ve figürleri kendi zamanlarının bağlamında değerlendirmek ve ‘presentism’ tuzağından kaçınmak zorunludur. Anakronizm bazen taze perspektifler sunabilirken, incelenen dönemlerin gerçekleri ve normlarına analizlerimizi bağlamak da eşit derecede önemlidir.
Anakronizm kişi, nesne veya olayların kendi gerçek zaman ve mekânlarından kopartılıp farklı bir çerçeveye oturtulması olarak değerlendirilmektedir.
Bir anakronizm, tarihsel olarak doğru bağlama uymayan bir şey veya biri, özellikle daha ön0
ceki bir döneme ait olan ama daha sonraki bir dönemde görünen bir şey veya biridir. Anakronizmler, bir şeyin tarih açısından doğru bağlamda olmadığı literatür, filmler, sanat veya günlük konuşmalarda çeşitli formlarda ortaya çıkabilir.
İşte birkaç örnek, daha yakın yıllara odaklanarak:
1- Filmlerde ve TV Şovlarında Teknolojik Anakronizmler
1990’larda geçen bir film veya TV şovunda bir karakter bir akıllı telefon kullanıyorsa, bu bir anakronizm olurdu çünkü o dönemde akıllı telefonlar mevcut değildi.
2- Edebi Anakronizmler
18. yüzyılda geçen bir tarihi romanda, karakterler 20. yüzyıldan olayları veya fikirleri tartışırlarsa, bu bir anakronizm olurdu çünkü hikayenin geçtiği zaman diliminde bu olaylar ve fikirler mevcut değildi.
3- Moda Anakronizmleri
Viktorya döneminde geçen bir filmde karakterler 1920’lerden giyim tarzlarını giyerlerse, bu bir anakronizm olurdu çünkü bu giyim tarzları Viktorya döneminde mevcut değildi.
4- Dil Anakronizmleri
Antik Yunanistan’da geçen bir oyunda karakterler modern argo veya terimleri kullanırlarsa, bu bir anakronizm olurdu çünkü dil zaman dilimine uymaz.
5- Tarihi Anakronizmler
II. Dünya Savaşı sırasında geçen bir film veya TV şovunda, savaşın ardından var olmayan olayları veya tarihi figürleri canlandırırlarsa, bu bir anakronizm olurdu.
Son Dönem Özel Örnekleri:
1- “Bridgerton” (2020) TV dizisinde, serinin geçtiği dönem olan Regency dönemiyle uyumlu olmayan modern müzik kullanımı ve bazı moda seçimleri de dahil olmak üzere birkaç kasıtlı anakronizm vardır.
2- “Great Gatsby” (2013) filmi, Jay-Z gibi sanatçılardan çağdaş müzik içerir, bu da hikayenin 1920’lerde geçtiğini göz önüne alındığında bir anakronizmdir.
Anakronizmler, stilistik seçimler için kasıtlı olarak kullanılabilir veya gözden kaçma veya yetersiz araştırma nedeniyle istemeden meydana gelebilir.
* * *
Tarihsel Figürleri Eleştirmek
Modern değerler ve anlayış kullanarak tarihsel figürleri eleştirmek bazen bir anakronizm biçimi olarak kabul edilebilir, özellikle farklı bir zaman dilimindeki insanlara çağdaş ahlaki yargıları uygulamak söz konusu olduğunda. Bu, bazen geçmiş olaylarına geriye dönük olarak günümüzün fikirlerini ve perspektiflerini uygulamak olan “presentism” (şimdiki zamancılık) adı verilen bir anakronizm türüdür. bu, günümüzün fikir ve perspektiflerinin geçmiş olaylara geriye dönük olarak uygulandığı belirli bir anakronizm türüdür.
Christopher Columbus örneğinde, genç nesillerden gelen eleştiriler genellikle onun yerli halka karşı davranışına, sömürgeciliği kolaylaştırmadaki rolüne ve yolculuklarının diğer olumsuz sonuçlarına odaklanıyor. Bu eleştiriler genellikle sömürgeciliğin olumsuz etkilerine ilişkin daha kapsamlı bir anlayışa ve yerli halkların hakları ve onurunun daha kapsayıcı bir şekilde değerlendirilmesine, Columbus‘un yaşadığı dönemde yaygın olarak kabul edilmeyen veya dile getirilmeyen perspektiflere dayanmaktadır.
Ancak, modern bir perspektif kullanarak geçmişi eleştirmek, tarihi daha nüanslı bir şekilde anlamayı teşvik eden bir yöntem de olabilir; bu, insanların tarihi hareketleri ve sonuçları dar veya romantikleştirilmiş bir lens yerine geniş bir perspektiften incelemelerini teşvik eder.
Bu nedenle, modern değerlere dayanarak Christopher Columbus‘u eleştirmek bir tür anakronizm olarak görülebilir; ancak bu, daha geniş bir tarihi tartışma ve analizin değerli bir parçası olabilir. Bu, tarihle daha kapsamlı ve kritik bir şekilde bağ kurmayı teşvik eder, ki bu olumlu bir gelişme olarak görülebilir.
*
Yılmaz Güney ve benzeri konularda yapılan tartışmalara bu açıdan bakılmalı.
Nil Taşkın